मित्रांनो टेक्स्टाइल कंपनीत काम करणाऱ्या पवन देशमुख यांनी पुण्यात एक जमीन खरेदी केली. त्या जमिनीवर घर बांधण्यासाठी त्यांनी बँकेतून गृहकर्ज घेण्यासाठी अर्ज केला. बँकेने त्यांच्या कडून विविध कागदपत्रांची मागणी केली, ज्यामध्ये मागील तीन वर्षांचे आयकर विवरणपत्र (ITR) सुद्धा समाविष्ट होते. पवन देशमुख यांच्याकडे इतर सर्व आवश्यक कागदपत्रे होती, परंतु त्यांनी आजपर्यंत कधीही आयकर विवरणपत्र भरले नव्हते. त्यामुळे त्यांच्या मनात काही प्रश्न निर्माण झाले की बँका गृहकर्ज देताना आयकर विवरणपत्र का मागतात आणि आयटीआर न भरता कर्ज मिळू शकते का.
गृहकर्ज हे दीर्घकालीन असते, साधारणपणे दहा ते वीस वर्षांच्या कालावधीसाठी घेतले जाते. त्यामुळे बँका अशाच व्यक्तींना कर्ज देतात ज्यांची उत्पन्न क्षमता आणि परतफेड करण्याची क्षमता विश्वासार्ह आहे. बँक कर्ज देताना अर्जदाराचे उत्पन्न तपासते आणि त्यासाठी आयकर विवरणपत्र मोठा पुरावा मानले जाते. आयटीआर हे तुम्ही दरवर्षी केलेल्या कमाईचा आणि भरलेल्या कराचा अधिकृत दस्तऐवज असतो, जो सरकारी तसेच खासगी संस्थांकडून मान्यता प्राप्त असतो. म्हणूनच मागील तीन वर्षांचे आयटीआर सादर करणे अपेक्षित असते.
जर एखाद्या व्यक्तीने आयटीआर भरले नसेल तर त्यासाठी काही पर्यायी मार्ग आहेत. जर एखादी व्यक्ती नियमित पगारावर काम करत असेल तर ती आपल्या कंपनीकडून पगार प्रमाणपत्र घेऊ शकते. तसेच आपल्या बँक खात्याचे अद्ययावत पासबुक सुद्धा सादर करावे. जर पासबुकमध्ये नियमित पगार जमा होत असल्याचे स्पष्ट दिसत असेल आणि खात्यात पुरेशी शिल्लक असेल, तर काही बँका अशा परिस्थितीत कर्ज मंजूर करतात. तसेच अर्जदार ज्या कंपनीत काम करतो त्या कंपनीची विश्वासार्हता सुद्धा महत्त्वाची असते.
मोठ्या रकमेच्या कर्जासाठी आयटीआरची आवश्यकता अधिक काटेकोरपणे पाहिली जाते. मात्र जर गृहकर्जाच्या स्वरूपात घेतली जाणारी रक्कम जमिनीच्या किंमतीच्या तुलनेत कमी असेल तर बँका काहीशी लवचिकता दाखवतात. कर्ज सुरक्षित असल्यामुळे आणि जर तारण म्हणून जमीन बँकेच्या नावे असेल तर आयटीआर नसतानाही कर्ज मिळण्याची शक्यता वाढते.
जर कर्जाची रक्कम जास्त असेल आणि आयटीआर उपलब्ध नसेल तर अर्जदाराला सोने, मुदत ठेवी (FD) किंवा जीवन विमा पॉलिसी यापैकी काही तारण म्हणून ठेवावे लागते. या तारणाच्या आधारावर बँका किंवा आर्थिक संस्था कर्ज मंजूर करतात. तसेच जो व्यक्ती नियमित आयटीआर भरतो त्याला सह-अर्जदार म्हणून जोडल्यास कर्ज मिळण्यास मदत होते. सह-अर्जदाराचे उत्पन्न देखील विचारात घेतले जाते आणि त्यामुळे कर्ज मंजुरीची शक्यता वाढते.
देशातील सर्व मोठ्या बँका त्यांच्या कर्ज मंजुरीच्या नियमांमध्ये फारशी तडजोड करत नाहीत. परंतु हाउसिंग फायनान्स कंपन्या आणि नॉन बँकिंग फायनान्शियल कंपन्या (NBFC) यांच्याकडून आयटीआर न भरलेल्या व्यक्तींनाही कर्ज मिळू शकते. या कंपन्या थोड्या सुलभ अटींवर कर्ज देतात, मात्र त्यांचे व्याजदर बँकांपेक्षा थोडे अधिक असतात. त्यामुळे जर बँकांमधून कर्ज मिळत नसेल तर NBFC कडून प्रयत्न करणे हा एक पर्याय ठरतो.
याशिवाय जर एखाद्या बँकेत जुने खाते असेल आणि बँकेसोबत चांगले संबंध टिकवले असतील तर बँकेचा मॅनेजर अर्जदाराच्या आर्थिक शिस्तीवर आणि वागणुकीवर विश्वास ठेवून कर्ज मंजूर करू शकतो. या प्रकारच्या कर्जाचे व्याजदर NBFCच्या तुलनेत कमी असतात आणि अटीही सोप्या असतात.
अशा प्रकारे, आयटीआर नसतानाही गृहकर्ज मिळवण्याचे विविध मार्ग उपलब्ध आहेत, मात्र आर्थिक शिस्त आणि योग्य कागदपत्रांची उपलब्धता या बाबी अत्यंत महत्त्वाच्या ठरतात.